MP Board Class 7th संस्कृत Chapter 2 कालबोध: अभ्यास
प्रश्न 1.
एक शब्द में उत्तर लिखो-
(क) सप्ताहे कति दिनानि भवन्ति?
उत्तर: सप्त
(ख) कति तिथयः भवन्ति?
उत्तर: पञ्चदश
(ग) सूर्यः कस्यां दिशि उदेति?
उत्तर: पूर्वस्यां
(घ) वर्षे कति मासाः भवन्ति?
उत्तर: द्वादश
(ङ) चैत्रवैशाखयोः कः ऋतुः भवति?
उत्तर: बसन्तः।
प्रश्न 2.
एक वाक्य में उत्तर लिखो
(क) माघफाल्गुनयोः कः ऋतुः भवति
उत्तर:
माघफाल्गुनयोः शिशिरः ऋतुः भवति।
(ख) चन्द्रः कदा पूर्णतां प्राप्नोति?
उत्तर:
चन्द्रः पूर्णिमायां पूर्णतां प्राप्नोति।
(ग) अमावस्या कस्मिन् पक्षे भवति?
उत्तर:
अमावस्या कृष्णपक्षे भवति।
(घ) कौ द्वौ पक्षौ भवतः?
उत्तर:
शुक्लपक्षः, कृष्णपक्षः च इति द्वौ पक्षौ भवतः।
प्रश्न 3. उपयुक्त जोड़े बनाइए
उत्तर:
(क) → (4)
(ख) → (6)
(ग) → (5)
(घ) → (1)
(ङ) → (3)
(च) → (2)
प्रश्न 4.
नीचे लिखे हुए शब्दों में से उपयुक्त शब्द चुनकर खाली स्थानों को पूरा करो
(क) शुक्लपक्षे ……….. तिथिः भवति। (अमावस्या/पूर्णिमा)
(ख) ज्येष्ठमासानान्तरम् ………. मासः भवति। (श्रावण/आषाढः)
(ग) सप्ताहे ……….. दिनानि भवन्ति। (नव/सप्त)
(घ) शुक्लपक्षे चन्द्रः क्रमशः ……….। (क्षीयते/वर्धते)
(ङ) पक्षे तिथयः ……… भवन्ति। (षोडश/पञ्चदश)
उत्तर:
(क) पूर्णिमा
(ख) आषाढ़ः
(ग) सप्त
(घ) वर्धते
(ङ) पञ्चदश।
प्रश्न 5.
निम्नलिखित शब्दों के पर्यायवाची शब्दों को लिखो
(चन्द्रः, पृथ्वी, वासरः, निशा)
उत्तर:
(क) चन्द्रः – शशिः, शशाङ्क।
(ख) पृथ्वी – धरा, अचला।
(ग) वासरः – दिवसः, दिनम्।
(घ) निशा – रजनी, राका।
प्रश्न 6.
पाठ में आये हुए अव्यय शब्दों को चुनकर पाँच वाक्य बनाओ।
उत्तर:
अव्यय शब्द :
यदा, तत्र, तदा, यथा, अत्र ।
वाक्य प्रयोग :
- यदा सूर्यः उदेति, तदा अहम् व्यायामम् करोमि।
- अहम् एकम् व्यालम् अपश्यत् तदा अहम् भयभीतः जातः।
- अत्र आगच्छ।
- तत्र सः अगच्छत्।
- यथा सः निर्दिष्टः तथा सः अकरोत्।
प्रश्न 7.
रिक्त स्थानों को पूरा करो-
(क) वसन्तः ……….. वर्षा ……… , ……… , शिशिरः।
(ख) शनिवासरः ……… , ……… मङ्गलवासरः ………… , …………… , ………..।
(ग) चैत्रः ………. आषाढः ……….. आश्विनः ……….. पौषः ……….।
(घ) ……… द्वादशः ………. , ……… , पञ्चदश, ……….. , ………. , ………… , नवदश ……….।
(ङ) प्रतिपदा ……….. , ……….. , ……….. पञ्चमी …………… , …………. नवमी ……….. , ………. त्रयोदशी ………. अमावस्या।
उत्तर:
(क) ग्रीष्म, शरद, हेमन्त।
(ख) रविवासरः, सोमवासरः, बुधवासरः, गुरुवासरः, शुक्रवासरः।
(ग) वैशाखः, ज्येष्ठः, श्रावणः, भाद्रपदः, कार्तिकः, मार्गशीर्ष, माघः, फागुनः।
(घ) एकादशः, त्रयोदश, चतुर्दश, षोडशः, सप्तदश, अष्टादश, विंशति।
(ङ) द्वितीया, तृतीया, चतुर्थी, षष्ठी, सप्तमी, अष्टमी, दशमी, एकादशी, द्वादशी, चतुर्दशी।।