संस्कृत : कक्षा IX
वस्तुनिष्ठ प्रश्न : सेट – I
प्रश्न १. युग्ममेलनं कुरुत-
उत्तर– (क)→(iv), (ख) →(vi), (ग)→(i), (घ) →(ii), (ङ) →(iii), (च)→(v)।
प्रश्न २. एकवाक्येन उत्तरं लिखत-
(क) ‘पठति’ क्रियापदे का धातुः ?
(ख) ‘गम्’ धातोः लङ्लकारस्य उत्तमपुरुष एकवचनस्य रूपं लिखत ।
(ग) ‘भविष्यति’ इति रूपं कस्य लकारस्य अस्ति ?
(घ) ‘पिबन्तु’ इति पदे वचनम् किम् ?
(ङ) ‘प्रहार:’ इत्यस्मिन् पदे उपसर्गः अस्ति ?
(च) ‘दुराचारः’ पदे उपसर्गः किम् ?
उत्तर- (क) ‘पठ्’ धातु:, (ख) अगच्छम्, (ग) लृट्लकारस्य, (घ) बहुवचनम्, (ङ) प्र, (च) दुर् ।
प्रश्न ३. उचितविकल्पं चित्वा लिखत-
(क) ‘शिवास्ते’ इत्यस्य सन्धिविच्छेदः अस्ति-
(i) शिवा + ते
(ii) शिव + ते
(iii) शिवाः + ते
(iv) शिवा + स्ते ।
(ख) ‘अति + उत्तमः’ इत्यस्य सन्धिः भवति-
(i) अतिउत्तमः
(ii) अत्युत्तमः
(iii) अतियुत्तम्
(iv) अतयुत्तमः ।
(ग) ‘यण्’ सन्धेः उदाहरणम् अस्ति-
(i) सूर्योदयः
(ii) प्रत्यवदत्
(iii) मनोहर:
(iv) पुरस्कारः ।
(घ) ‘चौरभयम्’ इत्यस्य समासविग्रहः भवति-
(i) चौर भयम्
(ii) चौरस्य भयम्
(iii) चौरेण भयम्
(iv) चौरात् भयम्।
(ङ) ‘लतावृक्षौ’ इत्यस्य समासविग्रहः अस्ति-
(i) लता वृक्षः
(ii) लता च वृक्षः च
(iii) लते च वृक्षे च
(iv) लता वृक्षौ च ।
(च) ‘यथाशक्तिः’ इत्यस्मिन् पदे समासः अस्ति-
(i) बहुव्रीहिः
(ii) अव्ययीभावः
(iii) कर्मधारयः
(iv) द्विगुः।
उत्तर– (क) →(iii), (ख) →(ii), (ग) →(ii), (घ) →(iv), (ङ) →(ii), (च) →(ii) |
प्रश्न ४. रिक्तस्थानानि पूरयत-
(क) रोदितुम् = रुद् + …………… (तुमुन् / क्त्वा)
(ख) आ + गम् + ल्यप् = …………… (आगम्य / आदाय)
(ग) दृश् +……………= दृष्ट्वा । (ल्यप् / क्त्वा)
(घ) कविः काम् सम्बोधयति ? (लताम् / वाणीम्)
(ङ) स्वर्णकाकः कान् अखादत् ? (कणकान् / तण्डुलान्)
(च) सरसा: रसाला: कदा लसन्ति ? (ग्रीष्मे / वसन्ते)
उत्तर- (क) तुमुन्, (ख) आगम्य, (ग) क्त्वा, (घ) वाणीम्, (ङ) तण्डुलान्, (च) वसन्ते।
प्रश्न ५. शुद्धवाक्यानां समक्षे ‘आम्’ अशुद्धवाक्यानां समक्षे ‘न’ लिखत—
(क) ‘खिन्नः बालः’ अत्र ‘खिन्नः’ इति विशेषणम् अस्ति ।
(ख) ‘प्रीतः बालकः’ अत्र ‘बालकः’ इति विशेषणम् अस्ति ।
(ग) ‘सरस्वती’ शब्दस्य पर्यायपदं वाणी अस्ति ।
(घ) ‘पवनः’ इत्यस्य पर्यायपदं तीरे अस्ति ।
(ङ) ‘कठोरम्’ इत्यस्य विलोमपदं मृदुम् अस्ति ।
(च) ‘नीरस:’ इत्यस्य विलोमपदं ‘विरसः ‘ भवति ।
उत्तर- (क) आम्, (ख) न, (ग) आम्, (घ) न, (ङ) आम्, (च) न।
संस्कृत : कक्षा IX
वस्तुनिष्ठ प्रश्न : सेट – II
प्रश्न १. युग्ममेलनं कुरुत-
उत्तर– (क) →(iv), (ख) →(i), (ग) →(vi), (घ) →(ii), (ङ) →(iii), (च)→(v)।
प्रश्न २. एकवाक्येन उत्तरं लिखत-
(क) ‘गच्छति’ इति क्रियापदे का धातुः अस्ति ?
(ख) ‘पठिष्यति’ क्रियापदे कः लकारः अस्ति ?
(ग) ‘भव’ इति पदं कस्मिन् पुरुषे भवति ?
(घ) ‘पिबतः’ इति पदे किं वचनम् ?
(ङ) ‘पराजयः’ इत्यस्मिन् पदे कः उपसर्गः ?
(च) ‘अपवादः’ इत्यस्मिन् उपसर्गः कः अस्ति ?
उत्तर – (क) ‘गम्’ इति धातु:, (ख) लृट्लकारः, (ग) मध्यमपुरुषे, (घ) द्विवचनम्, (ङ) परा, (च) अप।
प्रश्न ३. उचितविकल्पं चित्वा लिखत-
(क) ‘दैत्य + अरि:’ इत्यस्य सन्धिः अस्ति-
(i) दैत्यरिः
(ii) दैत्यारिः
(iii) दैतयरि:
(iv) दैतयारिः।
(ख) ‘सूर्योदयः’ इत्यस्य सन्धिविच्छेदः अस्ति-
(i) सूर्य + उदय:
(ii) सूय + उदयः
(iii) सूर्यो + उदय:
(iv) सूर्यो + दयः।
(ग) ‘इत्युक्त्वा’ इत्यस्य सन्धिविच्छेदः भवति-
(i) इति + क्त्वा
(ii) इती + त्वा
(iii) इति + उक्त्वा
(iv) इती + क्त्वा।
(घ) ‘जले मग्नः’ इत्यस्य समस्तपदं भवति-
(i) जलेमगन:
(ii) जलमग्नः
(iii) जलस्य मग्नः
(iv) जलाय मग्नः।
(ङ) घनश्यामः इत्यस्य विग्रहः भवति-
(i) घन इव श्यामः
(ii) घन श्यामः
(iii) श्यामः घनः
(iv) श्यामाय घनः ।
(च) ‘अव्ययीभावः’ इति समासस्य उदाहरणम् अस्ति-
(i) घनश्यामः
(ii) नवरात्रम्
(iii) महापुरुषः
(iv) प्रतिदिनम् ।
उत्तर- (क) (ii), (ख) (i), (ग) (iii), (घ) (ii), (ङ) (i), (च) (iv) ।
प्रश्न ४. रिक्तस्थानानि पूरयत-
(क) वि + ……………+ ल्यप् = विलोक्य। (लोक/संसार:)
(ख) लघु + तमप् = …………… (लघुतर:/लघुतमः)
(ग) कृ + ……………= करणीयम् । (तव्यत्/अनीयर्)
(घ) कीदृशीं वीणां निनादयितुं प्रार्थयति ? (नवीनाम्/प्राचीनाम्)
(ङ) माता काम् आदिशत् ? (चटकाम्/पुत्रीम्)
(च) वित्ततः क्षीणः कीदृशः भवति ? (अक्षीण:/सुखी)
उत्तर—(क) लोक्, (ख) लघुतमः, (ग) अनीयर्, (घ) नवीनाम्, (ङ) पुत्रीम्, (च) अक्षीणः ।
प्रश्न ५. शुद्धवाक्यानां समक्षम् आम् अशुद्धवाक्यां समक्षं न इति लिखत-
(क) ‘पलायमानं श्वानम्’ अत्र ‘श्वानम्’ विशेष्यम् अस्ति ।
(ख) ‘त्वरमाणाः वयस्याः’ अत्र ‘त्वरमाणाः’ इति विशेषणम् अस्ति।
(ग) ‘तटे’ इत्यस्य पर्यायपदं ‘तीरे’ अस्ति ।
(घ) ‘आम्रम्’ इत्यस्य पर्यायपदं ‘कदली’ भवति ।
(ङ) ‘कटुः’ इत्यस्य विलोमपदं मधुरम् भवति।
(च) ‘श्वेतः’ इत्यस्य विलोमपदं ‘कृष्णः’ अस्ति ।
उत्तर- (क) आम्, (ख) आम्, (ग) आम्, (घ) न, (ङ) आम्, (च) आम्।